ابراهیم بن یحیی مخزومی قرشی طیبیابراهیم بن یحیی ادیب و سخن‌سرای شیعی لبنانی است. ۱ - معرفی ابراهیم بن یحییاِبْراهیمِبْنِ یَحْیی، ابن‌محمدبن سلیمان مخزومی قرشی طیبی ، ادیب و سخن‌سرای شیعی لبنانی (۱۱۵۴-۱۲۱۴ق/۱۷۴۲-۱۸۰۰م). در طَیْبۀ جبل عامل زاده شد و در دمشق درگذشت. [۱]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۷، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۲]
آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۲۶، قرن ۱۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
خانوادۀ او از خاندان‌های علم دوست و شیعی مذهب جبل عامل بود. نیاکان و نوادگان او به‌ویژه ابراهیم‌بن صادق (ﻫ م) اهل ادب و شعر بودند. ابراهیم جوانی را در زادگاه خود گذراند و در مدرۀ شهرک شَقفرا، نزد ابوالحسن موسی‌بن حیدر درس خواند. [۳]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۸، بیروت، ۱۴۰۳ق.
وی چهل و یک ساله بود که سپاهیان احمدپاشا جزّار بر جبل عامل چیره شدند و امیر آن‌جا ناصیف‌بن نصار را به قتل رساندند و دست به کشتار دیگر بزرگان زدند (۱۱۹۵ق/۱۷۸۱م) و ابراهیم خود ماده تاریخی در این باب ساخته است. [۴]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۱.۱ - ورود بعلبکدر این واقعه ابراهیم همراه انبوهی از مردم جبل‌عامل راه گریز پیش گرفت و در رمضان همان سال، پس از تحمل سختی‌های بسیار به بعلبک رسید و پس از۲۰ روز به دمشق شتافت. امین نمونه‌هایی از قصاید شکوائیۀ وی را در بیان این سختیها آورده است. [۵]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۴۵، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۶]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت، ۱۴۰۳ق.
گویا ابراهیم چندی میان بعلبک و دمشق در رفت و آمد بود تا عاقبت راهیِ عراق شد و چون زندگی در عراق آرام‌تر بود، چندی در آن‌جا ماند و نزد بزرگانی چون سیدمهدی بحرالعلوم و جعفر نجفی کاشف الغطاء تلمذ کرد. سرانجام رو به ایران آورد و چندین سال در شهرهای گوناگون ایران به سر برد. در قصیده‌ای که از اصفهان به یکی از یاران در دمشق فرستاده، پس از شکایت از غم غربت، می‌گوید که برای زیارت آرامگاه‌های بزرگان، خاصه مشهد حضرت رضا علیه السلام به این سرزمین آمده است نه از پی بازرگانی، [۷]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۴۳-۲۴۴، بیروت، ۱۴۰۳ق.
اما ردّپای او را در یزد هم دیده‌اند. [۸]
آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۲۶، قرن ۱۳، مشهد، ۱۴۰۴ق.
۱.۲ - بازگشت به دمشقوی پس از سالها دوری از دمشق، بدانجا بازگشت و تا پایان عمر در همان‌جا ماندگار شد. امین گوید: «گور او را در دمشق دیده و تاریخ آن را خوانده‌ام و اکنون ویران گردیده است». [۹]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۷، بیروت، ۱۴۰۳ق.
[۱۰]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۸، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۱.۳ - اشعار ابراهیماز ابراهیم انبوهی شعر به جای مانده که از نکته‌های بدیعی یا اشاره به رویدادی تهی نیست، ولی امین بسیاری از اشعار او را نیازمند تهذیب می‌داند، زیرا «ابراهیم کمتر در ساخته‌های خود باز می‌نگریسته». [۱۱]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۷، بیروت، ۱۴۰۳ق.
وی حدود ۵۰۰‘۷ بیت از اشعار او را گرد آورده و برحسب قافیه مرتب کرده است. این مجموعه ظاهراً شامل اشعاری است که ابراهیم پس از گریز از جبل عامل سروده است. امین از اشعار پیش از آن دوره اندکی بیش نیافته است. از جملۀ این اشعار، مجموعه‌ای به دست امین رسیده که در آغاز آن ارجوزه‌ای در باب توحید به خط شاعر است. مجموعه‌ای (یا نسخه‌ای دیگر از مجموعۀ نخست) در کتابخانۀ شیخ سماوی در نجف و نسخه‌ای هم به خط فرزند شاعر، در کاظمیّه موجود است. [۱۲]
آقابزرگ، الذریعه، ج۹، ص۱۶.
همچنین مجموعه‌ای به نام الدرّه المُضیئه در دست علمای نجف است که ارجوزه‌ای در علم کلام است و آن شاید همان ارجوزه در توحید باشد که امین استنساخ کرده است. [۱۳]
آقابزرگ، الذریعه، ج۸، ص۱۰۷.
[۱۴]
محسن امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۳۸، بیروت، ۱۴۰۳ق.
الجُمانه النَّضیده که زرکلی و کحّاله از جملۀ آثار او ذکر کرده‌اند، نیز ممکن است همان الدّره المضیئه باشد. کتاب دیگری هم در فقه شیعه به نام الصراط المستقیم به او نسبت داده‌اند. [۱۵]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۸۰، بیروت، ۱۹۸۴م.
۲ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذریعه. (۲) آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۱۳، مشهد، ۱۴۰۴ق. (۳) محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق. (۴) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۴م. (۵) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم بن یحیی»، شماره۶۷۰. zwnj;اند. |